Mikołajek jest byliną łatwą do rozpoznania - przyziemne rozety ostowatych liści i rozgałęzione pędy są niebieskawe. Główki kwiatowe małe, kuliste, niebieskawe i otoczone są kolczastymi podkwiatkami. Dorasta w zależności od odmiany od 50 do 100 cm. Mikołajek kwitnie przez całe lato od czerwca do września.

Stanowisko dla mikołajka powinno być słoneczne a gleba sucha, przepuszczalna, piaszczysta, nie zakwaszona. Mikołajki mają palowy system korzeniowy i nie lubią jak narusza się ich korzenie. Najlepiej rozmnażać je poprzez wysiew nasion wiosną. Mikołajek może też sam się rozsiewać w ogrodzie.

Ścięte kwiatostany idealnie nadają się do suszenia.